پیک مصرف برق و ناترازی‌‌‌‌‌های جدی بین تولید و مصرف این کالای استراتژیک چند سالی است که خاموشی‌‌‌‌‌ها را به یکی از داغ‌‌‌‌‌ترین بحث‌‌‌‌‌های تابستانی تبدیل کرده است. تأمین پایدار برق، افزایش ظرفیت تولید و همچنین مدیریت مصرف به یکی از مهمترین دغدغه‌‌‌‌‌های حاکمیتی حوزه برق، به‌درستی نشان می‌‌‌‌‌دهد که حفظ پایداری در همه حوزه‌‌‌‌‌های این صنعت از تولید تا انتقال و توزیع جزو اقدامات کلیدی این حوزه است.
در این میان یکی از موضوعاتی که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته، افزایش بار روی شبکه‌‌‌‌‌های فرسوده انتقال و توزیع است که بدون تردید بازسازی و بهسازی آنها مشمول هزینه‌‌‌‌‌های بسیار گزافی است و تامین این سرمایه برای وزارت نیرویی که همین امروز بدهی‌‌‌‌‌هایش به بیش از ۹۰ هزار میلیارد تومان می‌‌‌‌‌رسد، بسیار دشوار و حتی ناممکن است. در همین راستا ایده بهره‌‌‌‌‌گیری گسترده‌‌‌‌‌تر، هدفمندتر و سازمان یافته‌‌‌‌‌تر از ظرفیت‌‌‌‌‌های نیروگاههای کوچک مقیاسی که قادرند با چابکی و بدون نیاز به تاسیسات گران‌قیمت انتقال و توزیع، برق را به شکل نقطه‌‌‌‌‌ای تامین کرده و پستها را تقویت کنند، می‌تواند یک راهبرد موثر برای جبران ناترازی‌‌‌‌‌هایی باشد که در حال حاضر گرفتاری‌‌‌‌‌های بسیاری برای صنعت برق کشور ایجاد کرده است.
در همین راستا محمدرضا زمردی، بنیانگذار شرکت فاباموتور و محمدحسین غفاری، عضو هیأت مدیره شرکت پاک انرژی هیرکانیان در گفت‌‌‌‌‌وگو با دنیای اقتصاد بر ظرفیت‌‌‌‌‌های نیروگاههای مقیاس کوچک برای تامین برق در نقاط دور افتاده یا مناطقی که شبکه‌‌‌‌‌های فرسوده و غیرپایدار توزیع دارد، تاکید می‌‌‌‌‌کنند. لزوم تمرکز بر ظرفیت‌‌‌‌‌های این نوع نیروگاه‌‌‌‌‌ها که قابلیت راه‌‌‌‌‌اندازی با سرمایه بسیار کمتری نسبت به نیروگاههای بزرگ دارند و می‌توانند برق را به شکلی چابک و در نقاط مشخص تامین کنند، اصلی‌ترین محور این میزگرد است.
خطر شبکه های فرسوده در کمین پایداری برق
زمردی در ابتدا به ضعف و فرسودگی شبکه های انتقال و توزیع اشاره می کند و می گوید: باید بپذیریم که به دلیل کسری بودجه نهادینه صنعت برق طی سال های اخیر، عملا وزارت نیرو نقدینگی و سرمایه لازم را برای بازسازی و نوسازی شبکه های انتقال و توزیع در اختیار نداشته و ابزارهای قانونی برای جذب سرمایه های بخش خصوصی در این حوزه هم ایجاد نشده است. به همین دلیل ما امروز با فرسودگی گسترده ای در این تاسیسات مواجهیم، به طوری که در برخی مناطق، فروپاشی این شبکه ها به بروز خاموشی های گسترده هم منجر شده است.
او در ادامه فرآیند سرمایه بر و زمان‌بر تقویت شبکه های انتقال از بالادست را یادآوری می کند و می افزاید: تنها در صورت تقویت شبکه های انتقال، امکان تقویت پست های واسطه و شبکه های پایین دست فراهم می شود، بر این اساس به جرات می توان گفت که تقویت تاسیسات انتقال و توزیع علاوه بر اینکه زمان بر است به یک سرمایه هنگفت هم نیاز دارد، ضمن این اقدام در استان های گرمسیری، به مراتب دشوارتر بوده و هزینه گزاف تری هم خواهد داشت.
ظرفیت های نیروگاه های مقیاس کوچک گازی
غفاری هم ضمن تایید این نکته که در شرایط کنونی نمی توان به انجام سرمایه گذاری های هنگفت در حوزه بازسازی و نوسازی شبکه های انتقال و توزیع امید چندانی داشت، تصریح می کند: احداث نیروگاههای کوچک‌مقیاس، چابک‌ترین، سریع‌ترین و موثرترین روشی است که می‌تواند منجر به تقویت شبکه شده و کسری برق را در کوتاه‌مدت جبران کند. در واقع بهره گیری از نیروگاه های گازسوز یا دیزلی که عمدتا محدودیت های اقلیمی تجدیدپذیرها را ندارد، امکان تامین پایدارتر و ارزان تر برق را فراهم می کند.
عضو هیات مدیره شرکت پاک انرژی هیرکانیان راه اندازی نیروگاه های کوچک خورشیدی و بادی را هم پروژه هایی زمان بر توصیف می کند و می گوید: بدون تردید تجدیدپذیرها، ظرفیت قابل توجهی برای تامین برق دارند اما به هر حال باید محدودیت های تولید برق در این حوزه را هم مد نظر قرار داد. از آنجا که در زمان پیک، هر گونه ناپایداری می تواند مشکل ساز شود، از این رو نیروگاه های مقیاس کوچک گازسوز بهترین انتخاب برای تامین پایدار برق محسوب می شوند.
وی در ادامه با بیان اینکه یکی از دلایل توسعه نیروگاههای کوچک‌مقیاس موتوری این است که می‌توانند در کنار پست‌های برق قرار گیرند، خاطرنشان می کند: در واقع همین ظرفیت، علاوه بر اینکه به توسعه سیستم‌های DG در طول بیش از یک دهه اخیر منجر شد، تدوین و تصویب قوانین مرتبط با این حوزه را هم به دنبال داشته است. به این ترتیب تلاش شد با راه اندازی این نوع نیروگاه ها در پایین‌دست پست‌های 63 به 20 یا حتی متصل به پست‌های 63 به 20 کیلوولت، سمت 20 کیلوولت این پستها را تقویت و برق‌دار کنند.
ظرفیت ها و موانع توسعه DGها
زمردی در بخش دیگری از این میزگرد با شاره به اینکه قیمت گذاری برق سال هاست که اصلی ترین و مهمترین معضل صنعت برق کشور محسوب می شود، تصریح می کند: در طول چند دهه اخیر، قیمت برق هرگز متناسب با نرخ ارز، تورم و سایر شاخص های اقتصادی تغییر نکرده و همین مساله به تدریج برق را به یک صنعت غیراقتصادی تبدیل کرده که عملا هیچ جذابیتی برای سرمایه گذاران ندارد. اگرچه در برخی موارد توانیر برق را در قالب قراردادهای خرید تضمینی از نیروگاه ها خریداری می کند ولی باز هم بدعهدی این شرکت در پرداخت به موقع مطالبات نیروگاه ها، کارایی نرخ تضمینی برق را هم از میان می برد.
او کاهش جدی سرمایه گذاری ها در حوزه نیروگاهی را اصلی ترین پیامد مجموع این عوامل می داند و عنوان می کند: البته این چالش ها فقط گریبانگیر نیروگاه های بزرگ حرارتی نبوده و DG ها هم با این مشکل مواجه بوده اند. شاید اگر ظرفیت بالقوه کوچک مقیاس ها به درستی مدیریت می شد و سیاست های وزارت نیرو مانند 10 سال پیش، کارآمدی های لازم را داشت، امروز می توانستیم نیروگاههای DG را در کنار پست‌های برق، به شبکه متصل کرده و تا حد قابل توجهی از بروز ناترازی ها جلوگیری کنیم.
بنیانگذار فاباموتور ضمن تاکید بر اینکه توسعه DGها به صورت منطقه ای و نقطه ای می تواند به تقویت شبکه منجر شود، خاطرنشان می کند: اگر تا امروز زمینه برای توسعه ظرفیت نیروگاه های مقیاس کوچک فراهم می شد، قطعا دغدغه صنعت برق برای حفظ پایداری شبکه در ایام پیک کاهش می یافت. افزون بر اینکه راندمان متوسط تولید برق هم افزایش پیدا می کرد، چرا که برق تولیدی نیروگاه های مقیاس کوچک در همان محل، مصرف می شود، بنابراین تلفات انتقال و توزیع برق عملا حذف شده و راندمان به شکل چشمگیری ارتقا می یابد. هر چند علیرغم وجود همه این فرصت ها، به دلیل مشکلات اساسی صنعت برق در حوزه قیمت گذاری برق و پرداخت مطالبات، عملا جذب سرمایه در این حوزه هم با موانع بسیاری مواجه است.
الزامات توسعه مقیاس کوچک ها
غفاری هم مشکلات متعدد پیش روی سرمایه گذاران نیروگاه های مقیاس کوچک را تایید می کند و می گوید: بی توجهی به چالش های این حوزه در شرایطی که هر ساله فاصله بین عرضه و تقاضای برق بیشتر شده و با سطح بالاتری از ناترازی ها مواجهیم، به ایجاد فشار مضاعف بر روی شبکه منجر شده و آن را در برخی از نقاط کشور در معرض فروپاشی قرار داده است.
این فعال اقتصادی خرابی پستها، از کار افتادن یا خروج عملیاتی آنها از مدار را در شرایط پیک گرما یادآوری می کند و می افزاید: همین امسال خروج عملیاتی پست در یکی از مناطق استان گلستان به قطع 72 ساعته برق و ایجاد مشکلات گسترده برای مردم منجر شد و قطعا ادامه روند فعلی، بدون چاره اندیشی برای تقویت شبکه به تکرار این اتفاق در گوشه و کنار کشور منجر خواهد شد.
او راه اندازی نیروگاه های کوچک مقیاس در مناطقی که مخاطره بیشتری برای خروج پست ها دارند را یک راهکار اجرایی می داند و تصریح می کند: امروز در استان گلستان که در مناطقی با خاموشی گسترده مواجه بوده، چندین نیروگاه DG در حال احداث است. بنابراین ضروری است شرایط لازم برای جذب سرمایه گذاران بومی برای توسعه این نوع نیروگاه ها در استان ها فراهم شده، تا روند تامین مالی احداث آنها تسهیل شده و زمینه برای اتصال نیروگاه های DG به مدار فراهم شود.
عضو هیات مدیره شرکت پاک انرژی هیرکانیان همچنین تاکید می کند: در شرایطی که به دلایل متعدد از جمله افزایش فشار بر روی شبکه ها و تاسیسات برق در برخی از استان ها مانند گلستان، با خاموشی مواجه شده ایم، زمینه سازی برای استفاده از برق استان های همجوار هم می تواند کارساز واقع شود. این امر تنها زمانی عملیاتی می شود که امکان توسعه کوچک مقیاس ها با اتکا به ظرفیت شرکت های تولیدکننده داخلی مولد گازسوز فراهم شود.
ایجاد ظرفیت پشتیبان برای پوشش مصرف در زمان اوج بار
بنیانگذار فاباموتور با تاکید بر اینکه ساخت مولدهای گازسوز در داخل کشور با تلاش های این شرکت و برای اولین بار در ایران انجام شده، تصریح می کند: ساخت داخل این نوع موتورها، زمینه را برای توسعه ارزان‌تر، سریع‌تر و در دسترس‌تر نیروگاه های DG فراهم کرده، به نحوی که وزارت نیرو می تواند با یک سرمایه محدود بخشی از کمبود برق را به ویژه در مناطق خاصی از کشور جبران کند.
زمردی در ادامه می افزاید: وزارت نیرو و توانیر حتی می توانند طی قراردادی با یک تامین مالی محدود یک تعداد دستگاه back up خریداری کرده که در صورت نیاز تولیدکنندگانی مثل فابا بتوانند در کوتاه ترین زمان ممکن آنها را راه اندازی و وارد مدار کنند. به این ترتیب شرکت‌های تولیدکننده داخل مثل فاباموتور می توانند با توانیر یک سرمایه گذاری مشترک داشته باشند. به این ترتیب که مولدهایی با ظرفیت 10 تا 20 مگاوات را آماده داشته باشند و هر زمانی که توانیر نیاز داشت این مولدها را در محل پست های آسیب دیده نصب و راه اندازی کرده و در کوتاه ترین زمان ممکن برق مورد نیاز آن منطقه را تامین کنند.
او با تاکید بر ظرفیت قابل توجهی که برای ساخت مولدهای گازسوز احتراق داخلی در کشور ایجاد شده، خاطرنشان می کند: ظرفیت های ساخت تجهیزات و تولید خدمات فنی و مهندسی در برق، امکان پوشش بخشی از این ناترازی را با کمترین هزینه ممکن برای وزارت نیرو فراهم کرده است. در شرایطی که ما سازندگان و پیمانکاران بسیار قدرتمندی در حوزه پست های فشار قوی داریم و همچنین ساخت مولدهای گازسوز هم در کشور فراهم شده، می توانیم از بروز اتفاقاتی مانند آنچه که در منطقه ؟؟؟ گلستان رخ داد، جلوگیری کنیم. فقط کافی است که توانیر در قالب یک قرارداد منصفانه با سازندگان داخلی فعال در این حوزه ها وارد تعامل شده و یک ظرفیت قابل اتکا را به‌صورت back up برای موقعیت های فورس ماژور ایجاد کند تا با خاموشی های ناگهانی مواجه نشود.
وی ایجاد زیرساخت های انتقال و توزیع برق و گاز در همه نقاط کشور را یادآور می شود و عنوان می کند: توسعه مقیاس کوچک ها با اتکا به همین ظرفیت ایجاد شده در زمینه انتقال و توزیع انرژی به سادگی امکان پذیر است. بنابراین منطقی است که در نقاط دوردست و صعب العبور به جای ایجاد زیرساخت های شبکه، از ظرفیت های مقیاس کوچک ها استفاده کرده و امکان تامین برق را بدون نیاز به ایجاد شبکه های توزیع و انتقال، از طریق نیروگاه های کوچک گازسوز با بهره وری و راندمان بالاتر فراهم کند. این امر قطعا از بروز خاموشی های گسترده در تابستان جلوگیری خواهد کرد.
نقش DGها در تامین برق صنایع
عضو هیات مدیره شرکت پاک انرژی هیرکانیان، تامین برق صنایع از طریق DGها را یک راهبرد برای تحقق شعار رشد تولید می داند و می گوید: از آنجا که یکی از سیاست های اصلی وزارت نیرو برای حفظ پایداری شبکه، خودتامین شدن برق صنایع است، قطعا می توان از ظرفیت نیروگاه های مقیاس کوچک برای تحقق این امر بهره گرفت و با تامین پایدار برق، زیرساخت کلیدی برای رشد تولید را فراهم کرد.
او با بیان اینکه ساخت مولدهای گازی در داخل کشور، راه اندازی نیروگاه های کوچک را کم هزینه کرده، توضیح می دهد: برای یک سرمایه گذار صنعتی، تولید برق بیش از حد نیازش، فاقد سودآوری لازم است، چرا که با وجود قیمت پایین برق، عملا فروش برق تولیدی به شبکه در مقایسه با هزینه های راه اندازی یک نیروگاه، فاقد صرفه های اقتصادی است. بنابراین راه اندازی یک نیروگاه کوچک بدون نیاز به شبکه انتقال و توزیع، با قیمت بسیار پایین تر و راندمان بالاتر نسبت به نیروگاه های بزرگ و نیز امکان کنترل میزان تولید، برای صنایع صرفه اقتصادی بسیار بیشتری دارد.
غفاری رویت‌پذیری روند تولید و اتصال به شبکه نیروگاه های DG با استفاده از RTUرا از جمله امتیازات این نیروگاه ها برمی شمرد و می افزاید: تامین برق صنایع بزرگی مانند فولاد از طریق این نوع نیروگاه ها علاوه بر اینکه کم هزینه‌تر است و توجیه اقتصادی دارد، قطعا انعطاف پذیری لازم را در تامین برق مورد نیاز این مجموعه ها خواهد داشت. به علاوه سرمایه گذاران بخش خصوصی هم رغبت بیشتری به ساخت نیروگاه برای صنایع بزرگ سودآوری مانند فولاد، سیمان و ... دارند. از این رو اگر ضوابط تسهیل گری در این حوزه تدوین شده و تکلیف گاز این نیروگاه ها روشن شود، قطعا صنایع با اتکا به ظرفیت های نیروگاه های مقیاس کوچک، سال آینده دردسر کمتری برای تامین برق مورد نیازشان خواهند داشت.